|
Empowerment is bruikbaar in iedere organisatie waar men bereid is om te investeren in mensen die zich verder willen ontwikkelen in hun leidinggevende kwaliteiten. Enige ervaring met persoonlijke ontwikkeling en het vermogen tot zelf reflectie zijn vereisten.
1. Inleiding
2. Hoe worden we tot wie we zijn
1. Inleiding
De automatische piloot: gedragspatronen
Empowerment is een training bedoeld voor leidinggevenden ( en toekomstig leidinggevenden) die zich verder willen ontwikkelen. Het is een training voor mensen die goed in hun vel zitten en bereid en gemotiveerd zijn om emoties, gevoelens ,gedachten onder ogen te zien waarvan ze zich normaal gesproken niet zo bewust van zijn. Daar zijn er nogal wat want veel van onze drijfveren komen voort uit het onderbewuste. Freud kwam daar als eerste mee, maar ook vandaag de dag wordt erkend dat we misschien wel 95% van de tijd handelen vanuit onze “automatische piloot”.
Die automatismen in ons handelen zijn langzamerhand gegroeid . We weten al lang niet meer ( als we dat ooit al geweten hebben) wat er ten grondslag lag aan de “vanzelfsprekende “ manier waarop we naar de dingen kijken en aan de manier waarop we handelen. We hebben geleerd hoe we met verschillende situaties om moeten gaan en hoewel lang niet alles wat we doen even effectief is, volharden we meestal toch in wat we altijd doen. Het lijkt soms alsof we geen andere keuze hebben. Het zou ook onmogelijk zijn om ons bij elke situatie die zich voordoet opnieuw af te vragen hoe we nu weer eens zouden handelen. Als we dat zouden doen dan zou het nogal ondoenlijk zijn om “normaal” te functioneren in deze wereld. Kortom we hebben onze automatische handelingen, onze patronen hard nodig. Maar als we onszelf willen ontwikkelen, als we meer keuze mogelijkheden in ons gedrag willen creëren dan is het zinvol om eens naar die automatische gedragspatronen te kijken. Hoe komt het dat je moeilijk nee kunt zeggen, waarom ga je meestal redeneren als iemand je vraagt wat jevoelt, waarom ben je geneigd om altijd alles op je jeigen schouders te nemen en kun je zo moeilijk loslaten. Waarom presenteer je jezelf zo slecht, blijf je een beetje een grijze muis etc. etc. Als je gaat onderzoeken waar die mechanismen vandaan komen, hoe ze ontstaan zijn, welke functie ze hebben, hoe het komt dat we juist voor dat gedrag “gekozen” hebben ooit dan kunnen we ook ontdekken wat er voor nodig is om alternatieven te gaan gebruiken die ons nu goed van pas zouden kunnen komen.
Een eerste vereiste is dan dat je je bewust gaat worden van , je zou kunnen zeggen, je “default” stand: de standaard manier waarop je op situaties reageert, de standaard gedachten en gevoelens die je toelaat. Daarmee suggereer ik al dat we meer voelen en denken dan we weten. Vaak denken we dat we op een bepaalde manier reageren “omdat we nou een keer zo zijn”, maar dat is een misvatting: We zijn veel meer dan we denken dat we zijn, we zijn ook tot veel meer in staat dan we ons in eerste instantie voorstellen. Het handelen vanuit vaste patronen, het denken van: zo ben ik nou eenmaal, is vooral gemakkelijk. Daar is op zich niets mis mee, het is een manier om te “overleven” in deze complexe wereld. Door de jaren heen hebben we geleerd wat we moeten doen om een leven te creëren dat ons past. Dat is niet vanzelf gegaan en we kunnen er ook trots op zijn dat we zo ver gekomen zijn. Als we onszelf verder willen ontwikkelen gaat het er dan ook niet om dat we gaan veranderen, dat we oude patronen overboord gooien. Het gaat erom dat we nieuwe mogelijkheden aanboren en ons gedragsrepertoire uitbreiden; zodat we wat vaker kunnen kiezen welke reactie, houding op een bepaald moment het meest effectief is, zodat we niet afhankelijk zijn van die standaard gedragspatronen waar we geneigd zijn altijd op terug te vallen.
Verschillende manieren van leren
Hoe leert een mens, om meer gedragsmogelijkheden tot zijn beschikking te krijgen en dus om effectiever te reageren? Er zijn verschillende manieren van leren: je kunt nieuw gedrag inoefenen, leren hoe je moet handelen en dat net zo vaak doen tot het “eigen” wordt. Bijvoorbeeld, je kunt leren dat het niet handig is om botweg tegen iemand te zeggen dat hij het fout gedaan heeft, maar dat het beter werkt door eerst aan die persoon zelf te vragen bv wat hij ervan vond. Om hem de gelegenheid te geven eerst iets over zichzelf te zeggen. Als je dat maar vaak genoeg oefent ga je dat uiteindelijk wellicht automatisch doen. Je kunt oefenen met “nee” zeggen. Deze manier van leren wordt gebruikt in vaardigheidstrainingen. Je hebt er vaak heel snel resultaat mee: Het is concreet, je weet wat je moet doen en het werkt. Het nadeel is dat het nog wel eens weg wil zakken naarmate de training verder achter je ligt. Dat gebeurt als het nieuw geleerde gedrag niet goed ingebed is in het bestaande repertoire. Misschien is er meer oefening nodig, maar misschien past het nieuwe niet zo goed bij wat er al was, waardoor je nieuwe vaardigheid op de ander overkomt als een kunstje. Het gevaar is dan dat je niet helemaal serieus genomen wordt. (Overigens zal je bij elke vorm van leren tegen komen, dat er enigszins sceptisch naar je gekeken wordt door je omgeving als je “anders doet dan men gewend is. “ ) In vaardigheidstrainingen leer je hoe je bepaalde dingen aan moet pakken, en probeer je om via oefening het gewenste gedrag je eigen te maken. Het gaat er niet zo zeer om dat je jezelf beter leert kennen, het gaat erom da tje anders leert handelen: het is tamelijk praktisch en makkelijk toepasbaar. Ik noem deze manier van leren van buiten naar binnen. Een belangrijke manier van leren die bij empowerment niet op de eerste plaats staat maar zeker ook aan de orde is.
De andere manier van leren is: van binnen naar buiten. In die manier van leren staat het onderzoek naar de gedachten, gevoelens en emoties die achter jouw manier van doen zitten centraal. Je gaat je afvragen waar je gedrag vandaan komt….Hoe het komt het dat je steeds maar dingen blijft doen waarvan je zelf waarschijnlijk al lang weet dat ze niet effectief zijn. Hoe komt het dat je goede voornemens altijd wel weer ergens stranden? Dat zelfonderzoek is de manier van leren die we in empowerement vooral toepassen. Uiteindelijk mondt het uit in een groter bewustzijn van je motieven en in een breder handelingsrepertoire. Deze manier van leren is niet gemakkelijk. Je ziet niet direct resultaat, in tegendeel: dat gezoek in jezelf lijkt je wel eens verder van huis te brengen. Daarom is het zo belangrijk dat je gemotiveerd bent en dat je enig ( maar geen blind) vertrouwen hebt in de aanpak van het leertraject, anders red je het niet, of hou je de boot af en leer je niets.. Het helpt ook als je omgeving, thuis en op het werk, weet waar je mee bezig bent en je steunt in je zoektocht.…Dat heb je nodig. Als je werkelijk durft te voelen en onder ogen durft te zien wat er allemaal in je is kan je perspectief op de werkelijkheid veranderen, het kan je in verwarring brengen. Je krijgt een ander ( meer compleet) beeld van jezelf en misschien ook van anderen. Het zal blijken dat je motivatie achter je handelingen lang niet altijd zo nobel is als je zelf denkt: misschien denk je bv dat je zo hard werkt omdat men op het werk niet zonder je kan.... waarschijnlijker is dat je zo hard werkt omdat jij niet goed zonder het werk kunt ( zonder overigens het belang van je werk te willen bagatelliseren) , omdat je niet goed weet wat je met jezelf aan moet, of omdat je onrustig wordt als je even niet hoeft te werken, als er niets van je gevraagd wordt. Of misschien ga je samenwerking met een andere afdeling, of een ander bedrijf wel uit de weg omdat daar iemand zit die je helemaal niet mag, en geen succes gunt. Dat zal je dan niet hardop zeggen, sterker nog, je bent het je misschien niet eens bewust. De rationele argumenten die ondersteunen dat samenwerking op dit moment niet handig is overheersen waarschijnlijk je oorspronkelijke gevoelens.... je staat volledig achter je eigen redenering en je weet soms oprecht niet meer dat er ook nog wat duistere motieven waren die iets met je keuze van argumenten te maken hadden. . ( zie bv wat gespeeld zou kunnen hebben bij de mislukte fusie tussen ABN-Amro en ING bank). Of misschien ga je alleen maar akkoord met een voorstel waar je eigenlijk niet zo in gelooft omdat je bang bent dat je buiten de boot valt, als je het niet doet. Zo hebben we allemaal deels onbewuste motieven waarom we doen wat we doen. In de training word je gestimuleerd om die motieven te onderzoeken en om de ( ogenschijnlijk) minder aangename kanten van jezelf onder ogen te zien. Waarom? Omdat ze er toe doen, omdat alles wat in je is relevant is, en omdat juist achter die zogenaamde negatieve kanten van jezelf onvermoede kwaliteiten zitten. Kwaliteiten die je nodig hebt om beter afgewogen keuzes te maken in het leven, zowel privé als in je werk.
Alles in jou is belangrijk
Als je leert “ van binnen naar buiten” word je uitgenodigd om zoveel mogelijk van jezelf onder ogen te zien, en te accepteren. Niets in je is is onbelangrijk, niets verdient een veroordeling. Alles wat “is” vraagt erom uitgediept en onderzocht te worden. Als je dat doet, krijg je een prettiger relatie met jezelf en ga je leren achter de façade van een ander te voelen. Je hoeft je eigen gevoelens niet meer weg te drukken. Dat wegdrukken is overigens sowieso inefficiënt, want de realiteit is: hoe hard je ook drukt, niets verdwijnt... het enige wat er gebeurt is dat alle niet wenselijke gevoelens zich ergens in je lichaam nestelen en je handelen op een ondoorzichtige manier gaan beïnvloeden, zonder dat je het zelf in de gaten hebt. Met veel onderdrukte gevoelens word je al moe van niets doen, want het onderdrukken van al die gevoelens waar je niet aan wilt gaat weliswaar redelijk automatisch maar dat betekent niet dat het geen energie kost. Als je zo naar de training kijkt, dan gaat het niet alleen over effectief handelen, maar dan is het een training waarin je leert om dichter bij jezelf te staan, om meer samen te vallen met wie je bent in al je complexiteit. Niet alleen om daardoor effectiever te leren handelen maar om een rijker leven te krijgen, op het werk en privé. Let wel, ik zeg: rijker leven, niet gemakkelijker. Leven met complexiteit ( je automatische piloot is een manier om het leven te versimpelen) is niet eenvoudig. Vandaar dat het belangrijk is, als je deelneemt aan de training, dat je werkelijk wilt ontdekken hoe het zit bij je, vanuit een intrinsieke drang ( niet omdat iemand anders zegt dat het zo goed voor je zou zijn), want die kracht heb je nodig om aan de slag te gaan. Zonder die diepe wens zul je geneigd zijn af te haken en de weg van de minste weerstand te kiezen. Naast zo’n innerlijke drive heb je ook tijd en ( innerlijke) ruimte nodig wil je wat aan de training hebben. Als je geen tijd neemt om alles wat aangeraakt wordt , en je verwart de ruimte te geven, te onderzoeken, te doorvoelen, dan kun je beter een vaardigheidstraining doen, een training waarbij je van buiten naar binnen leert; waarin je niet zo diepgaand geconfronteerd wordt met de onderliggende motieven van je handelen maar waar je eenvoudigweg leert om anders te handelen. In empowerment gaat het niet alleen om het directe effect maar vooral om het vergroten van je bewustzijn op verschillende niveaus, zodat je je kwaliteiten op den duur beter leert kennen en gebruiken.
2. Hoe worden we tot wie we zijn
We zijn allemaal “hetzelfde”
Wie zijn we als mensen, hoe zitten we in elkaar, hoe worden we tot wie we ( denken te) zijn? En hoe zit het met die complexiteit. Hieronder probeer ik daar in het kort iets over te zeggen.
Wie we nu ook zijn geworden, ooit kwamen we allemaal als kleine kwetsbare wezentjes uit de buik van onze moeder. Niemand uitgezonderd....die start hebben we allemaal.
Hoe we dat beleefd hebben, of we daar toen enig benul van hadden, we weten het niet. Maar bijzonder moet het geweest zijn. Als je nu ziet hoe zo’n klein mensje naakt de wereld in komt en losgemaakt wordt van de moeder…voor het eerst zelfstandig levend, ademend….en als het goed is geheel intact, met teentjes, vingertjes …het is een wonder. Ooit waren wij dat wonder. Maar als we geen mensen om ons heen hadden gehad die voor ons zorgden, dan zou het gauw afgelopen zijn geweest met dat wonder. Zonder hulp kunnen wij mensen niet overleven. We zijn afhankelijk van verzorging, meer dan dat voor sommige dieren het geval is. Een veulen wordt geboren en staat op zijn benen...bij ons duurt dat heel wat langer. Sommigen mensen hebben het gevoel dat ze precies de verzorging, opvoeding, omgeving gekregen hebben die ze nodig hadden, voor anderen ligt dat wat problematischer. Niet alle verzorgers hebben geleerd wat een kind nodig heeft. Maar hoe het ook geweest is : er is in elk geval een basis waarop de rest van je ontwikkeling gestoeld is en van waaruit we al lerend als het ware steeds meer “lagen” ontwikkelden om die kwetsbare kern te beschermen. Die schillen zijn nodig, we kunnenn niet zonder, maar dat betekent niet dat die hele gevoelige binnenkant er niet meer is. We hebben ons zo goed ontwikkeld dat we ‘m vaak niet meer voelen: maar klein en kwetsbaar blijven we onder alles diep van binnen. Gelukkig maar...als dat niet zo was zouden we niet in staat zijn tot intimiteit. Daar kom ik later nog wel op terug
Archetypes
We komen allemaal klein naakt en kwetsbaar op de wereld. En zijn dan, ervan uitgaand dat we gezonde baby’s waren, “opgebouwd uit hetzelfde materiaal”. We hebben allemaal een skelet wat uit dezelfde botten is samengesteld, we hebben allemaal dezelfde organen, spieren, bloedvaten etc. de verhoudingen zijn bij iedereen anders, maar we hebben allemaal een vergelijkbaar fysiek lichaam.
Dat geldt ook voor ons emotionele lichaam. Ieder mens heeft in principe de beschikking over alle emoties die maar denkbaar zijn. Maar niet alleen dat; ook hebben we als mens een aantal basis patronen gemeen. Carl Jung, psycholoog (leerling van Freud) sprak in dat verband over archetypen. Hij bestudeerde sprookjes en ontdekte dat er bij mensen over de hele wereld, hoe verschillend ook qua ras en cultuur, een aantal basisthema’s zijn die altijd terug komen. In alle culturen zijn er verhalen over helden, over heksen, over de boze stiefmoeder, over onschuldige kinderen, over moederliefde over strenge vaders over eerlijkheid en bedrog, over jaloezie en verraad…kortom over de liefde , over leven en dood, over het goed en het kwaad in al zijn verschijningsvormen. Kijk ook maar naar de thema’s in films: net als in sprookjes gaat het eigenlijk steeds over dezelfde onderwerpen. Allemaal hebben we er mee te maken in ons leven en wat ons ook bezig houdt, alles is uiteindelijk terug te voeren op een van die thema’s ..
Waarom is het zo belangrijk om het over die archetypen te hebben? Het laat zien dat we eigenlijk deep down allemaal met dezelfde dingen worstelen, alleen we doen dat ieder op onze eigen wijze. Als we werkelijk geïnteresseerd zouden zijn in de ander, dan zouden we in staat moeten zijn om enigszins in te voelen hoe hij/zij dingen beleeft. Als we maar ver genoeg terug gaan in onze psyche…onder de patronen van opvoeding, cultuur etc. als we maar genoeg bereid zijn onze eigen conditionering even los te laten of minstens ter discussie te stellen dan zou er een wereld van begrip open gaan voor mensen waar we nu misschien niets van (denken te) begrijpen of sterker nog, die we veroordelen. Dat vraagt wel wat, het vraagt dat we onze eigen opvattingen en gebruiken even los kunnen laten, dat we verder durven kijken, voorbij wat we ons hele leven meegekregen hebben. Dat is niet makkelijk en wellicht maar tot op zekere hoogte mogelijk.
Moeten we dan altijd iedereen maar proberen te begrijpen, proberen aan te voelen? Ja, ik denk dat het erg zou helpen in onze samenleving. Dat betekent overigens niet dat we dan ook alles maar goed moeten vinden, dat is wat anders, het is goed om kritisch naar onszelf en anderen te kijken, niet in plaats van begripvol, maar daarnaast.
Het is natuurlijk niet eenvoudig, en deels ook onmogelijk, om onder je opvoeding en je culturele achtergrond te voelen....….maar het besef dat we in wezen allemaal met dezelfde dingen worstelen , ook al lijkt dat op het eerste gezicht niet altijd zo, ….zou een basis kunnen zijn om elkaar beter te gaan begrijpen….als we zouden willen. Zeker als we bereid zijn onze eigen arrogantie : “ wij weten wat goed is” , overboord te zetten. Waarom we dat toch zo weinig doen??? Dat zou wel weer eens te maken kunnen hebben met die basis kwetsbaarheid in ons. Want als we terug gaan in onszelf, onze patronen gaan onderzoeken, ter discussie stellen, dan komen we bij die oerkwetsbaarheid, die we allemaal hebben... en als we dat voelen , dan ervaren we weer de gevoeligheid en onwetendheid van dat baby’tje ooit, dat er nog steeds is , onder alle lagen die we ontwikkeld hebben om onszelf staande te houden in de wereld. Dan zijn we klein en kwetsbaar. Dan missen we het houvast van onze patronen dan zijn we weer ….naakt en alleen…..en voelen we ons onbegrepen door mensen die niet zo ver willen gaan…. zo’n reis, zo’n afdaling in jezelf doe je niet zo maar even tussen door. Het is veel makkelijker en rustiger om vanuit je eigen patronen en waarheden te reageren , dan heb je niet in de gaten dat je kwetsbaar bent..., de andere kant is dat je dan ook minder goed aan kunt voelen wat een ander beweegt. In de training waar het cultuurverschil tussen de deelnemers relatief klein is, hoop ik dat het mogelijk is om zover in jezelf af te dalen dat je op een nivo komt waar je de ander in elk geval enigszins aan kunt voelen en de motieven die achter zijn/haar handelen zitten een beetje kunt herkennen en begrijpen. Zonder oordeel.
Aandacht voor kwetsbaarheid en het verlangen naar geborgenheid
Als we eerlijk zijn dank kunnen we allemaal wel voelen dat , hoe “volwassen” je ook bent dat je diep down ongelooflijk kwetsbaar en misschien eenzaam bent. Meestal sta je daar niet bij stil maar iedereen kent wel momenten dat dat soort gevoelens in volle omvang op je afkomen. Er zijn zulke gigantische krachten van allerlei soort: je kunt je kwetsbaar en nietig voelen als je je ergens midden in de natuur bevindt, als je naar de sterrenhemel kijkt en beseft hoe oneindig groot het heelal is. Je kunt je kwetsbaar voelen door de gevaren die er zijn in de wereld: misdaad, verkeer. Of doordat iemand in je directe omgeving ernstig ziek blijkt te zijn....of dood gaat. Je kunt je eenzaam voelen te midden van de mensen die je liefhebben, omdat ze je toch niet echt kunnen bereiken. Als je die kleinheid kunt voelen, dan kun je misschien ook het verlangen voelen dat je je geborgen en genkend weet, het verlangen dat er voor je gezorgd wordt zonder dat je hoeft te vertellen wat je nodig hebt, dat er van je gehouden wordt zonder voorwaarden, dat je even niet alles hoeft te weten, geen verantwoordelijkheid hoeft te dragen. Het verlangen dat iemand je bij de hand zou nemen en precies zou weten hoe het moest. Dat je je geliefd zou weten, ook al maak je fouten, dat niets erg is omdat het goed is zoals het is, omdat er van je gehouden wordt. Niet iedereen kent die basis veiligheid die elk mens zoekt en nodig heeft. We verlangen er allemaal naar van tijd tot tijd.
Alleen mensen die hun angst en onzekerheid nog durven voelen, mensen die weten dat ze afhankelijk zijn en dat ook durven zijn, zijn in mijn ogen in staat tot krachtige mensen uit te groeien. Omdat ze zichzelf in alle facetten serieus nemen en dus ook in staat zijn anderen serieus te nemen zowel in hun kleinheid en onmacht als in hun kracht. Empowerement is voor mij het durven voelen van je kwetsbaarheid en je kracht. Niet het een of het ander, maar beide..mensen die zich bewustzijn van hun kwetsbaarheid maar de kracht in zichzelf ontkennen, nemen zichzelf niet serieus genoeg. Maar ook mensen die sterk zijn en niet meer durven erkennen dat ze ook bang en afhankelijk kunnen zijn, die niet weten hoeveel ze niet weten…doen zichzelf te kort. Ze hebben iets ontkend in zichzelf wat zo verschrikkelijk wezenlijk is. Dat wil overigens niet zeggen dat er omstandigheden kunnen zijn waarin je dat soort gevoelens af moet sluiten omdat je anders niet kunt functioneren. Het is niet handig als je oog in oog staat met iemand die je bedreigt, om eens lekker te gaan voelen hoe kwetsbaar je bent. Automatisch zul je waarschijnlijk dat soort gevoelens even opzij schuiven, en dat is maar goed ook, anders zou je niet adequaat kunnen handelen. Belangrijk is wel dat je die angstgevoelens achteraf alsnog serieus neemt.... dat je stil staat bij je kwetsbaarheid en voelt wat je nodig hebt. Doe je dat niet, dan ga je verharden en sluit je een belangrijk deel van jezelf af wat je, in andere omstandigheden zal beperken in je functioneren. Er zijn ook omstandigheden waarin je niet stil hoeft te staan bij je kwetsbaarheid omdat je het zo verschrikkelijk bent, omat alles in het teken staat van overleven. Aandacht voor kwetsbaarheid en persoonlijke ontwikkeling is in die zin een luxe die niet iedereen in de wereld zich kan veroorloven. Maar het is niet alleen een luxe, het is mijns inziens ook een plicht, want alleen als we er ons wel mee bezighouden, als we bereid zijn ons bewustzijn te vergroten, als we durven onderkennen wat de werkelijke motieven achter ons handelen zijn ( voor zover we dat kunnen weten) hebben we een kans om humaner met elkaar om te gaan. Misschien kunnen we dan ook anders omgaan met de verschillen in cultuur waar we steeds meer mee te maken krijgen. Juist door onze angsten serieus te nemen en te onderzoeken kunnen we wegen vinden om elkaar werkelijk te begrijpen. Het ontkennen, veroordelen van de ander is een zwaktebod waar we niet alleen de ander, maar ook onszelf mee te kort doen.
We zijn allemaal uniek
Dat we niet altijd zo geneigd zijn om die ander te willen begrijpen komt misschien omdat er nog een ander verlangen in ons zit. Want we hebben niet alleen een diep verlangen om erbij te horen, een verlangen naar geborgenheid, maar ook het verlangen om ons te onderscheiden, om anders te zijn, het verlangen naar een eigen identiteit. Vanuit dat verlangen willen we helemaal niet begrijpen, maar willen we ons profileren, al dan niet ten koste van de ander. Dat verlangen naar individualiteit is net zo universeel als het verlangen er bij te horen, begreep te worden. Zoals we uiteindelijk allemaal “hetzelfde “ zijn, zo zijn we ook allemaal volstrekt uniek.
Er is niemand maar dan ook niemand in deze hele wereld die precies zo in elkaar zit als jij. Zelfs toen je nog maar een baby was, was je anders dan al die andere baby’s…, je zag er anders uit dan anderen….je had al je eigen karakter tot op zekere hoogte. Het is bijzonder als je daar bij stil staat, dat we met zo veel mensen op deze aarde zijn en allemaal verschillend. Het is een diep verlangen in ons om in die eigenheid gezien te worden, we hebben in ons een drang om te leven wie we zijn, om onze eigen uniciteit neer te zetten. En dat is, denk ik, precies de bedoeling van het leven: niet voor niets ben jij jij. Voor mij gaat het er in empowerment ( en het leven ) om dat je het lef hebt die eigenheid neer te zetten, los van wat anderen er van vinden. ( maar niet los van de relatie met anderen): om vormen te vinden waarin jij je uit kunt drukken op een manier die bij jou past, om daarmee je bijdrage te leveren aan de samenleving in het groot of in het klein. Om dat te kunnen zul je jezelf goed moeten leren kennen, zul je moeten durven voelen wat bij je past, leren van anderen maar het op je eigen manier gebruiken; niet meelopen met de massa, of alleen op die momenten dat het jou past.
Ook dankzij die drang tot eigenheid ontwikkelen we ons.Vanuit het verlangen naar eenheid ontwikkelen we ons aanpassingsvermogen, leren we te doen wat anderen kunnen en op prijs stellen. Dankzij de drang om iemand zijn, om ons te onderscheiden van anderen leren we om geen genoegen te nemen met wat “ men wil”, met de middelmaat maar willen we verder, voorbij de middelmaat; willen we met onze kop boven het maaiveld uitsteken. Iets wat overigens in onze cultuur ( anders dan bv in Amerika) niet erg aangemoedigd wordt. “ doe maar normaal dan doe je gek genoeg”. Het is vanuit dat perspectief van die uniciteit heel belangrijk dat je zuinig bent op jezelf, dat je zorg neemt voor wat jij te bieden hebt in de wereld en dat je de plaats die je toekomt ook inneemt. Want die plaats is voor jou en voor niemand anders. Niemand anders kan jouw plaats innemen, jij hebt te leven wat jij in je hebt en het is jouw verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor jezelf, om in de wereld te zetten wat jij hebt meegekregen, niet meer en niet minder. Jij bent het cadeau dat het leven je gegeven heeft, aan jou om dat in liefde te aanvaarden, het te gebruiken en te waarderen voor wat het is. Zonder oordeel!
Oerverlangens: leven en dood
Beide verlangens: het erbij horen, opgenomen worden in het geheel, los van eigen verantwoordelijkheid, en het verlangen je te onderscheiden , zijn wie jij bent, je uniciteit, zijn oerverlangens. Op een bepaalde manier is al ons handelen terug te voeren op een van beide verlangens…..het verlangen naar deel zijn van en het verlangen om uniek te zijn. Het is interessant om te voelen wat voor jou het meest speelt op dit moment welk verlangen sterker is. ....het zal onbewust veel van je handelen bepalen.
Het eerste verlangen, het verlangen naar eenheid, wordt ook wel gezien als het verlangen naar de dood. Niet in letterlijke maar in overdrachtelijke zin. Zoals ook het orgasme “ de kleine dood” genoemd wordt...een moment van versmelting met de ander. Het betekent niet dat je dood wilt...maar dood wordt dan gezien als het uiterste van het opgaan in het niets, het alles, het universum: overgave . Het verlangen naar uniciteit is dan het levensverlangen, het verlangen te uit te groeien tot een uniek persoon, anders dan anderen. Overigens zijn dood en leven in dit verband meer filosofische begrippen, zonder enig waarde oordeel. Dood en leven als twee kanten van het mens-zijn die elkaar voortdurend afwisselen.....zoals yin en yang, licht en donker. Als je diep genoeg voelt kun je beide verlangens in jezelf herkennen. Het ene is niet beter dan het andere. Beide behoren ze bij ons….beide zullen ze ons leven beïnvloeden of zelfs bepalen. Bij de een zal het verlangen naar eigenheid sterker zijn, bij de ander het verlangen naar geborgenheid.....mede afhankelijk van de levensfase waarin je je bevindt. Gedurende je leven kunnen elk van deze oerverlangens op verschillende tijden en in verschillende situaties de overhand hebben.
Afhankelijk van wat voor jou belangrijker is: erbij horen, of uniek zijn, zul je in relaties juist vooral het contact zoeken, dan wel liever wat afstand bewaren. In de training noem ik dat je voorkeur voor persoonlijke ( contact) of onpersoonlijke energie. Die voorkeur uit zich in de manier waarop je je tot anderen verhoudt. Zo zullen sommige mensen alleen goed functioneren als ze verbinding voelen met de ander, terwijl anderen veel beter tot hun recht komen als ze enigszins afstandelijk met elkaar om kunnen gaan. ook hier weer geldt: we hebben beide tendensen in ons, het zou prettig zijn als we beide manieren van met elkaar omgaan tot onze beschikking hebben, zodat we kunnen kiezen wat het meest van pas komt. Dan kunnen we ook makkelijker omgaan met mensen die net die andere voorkeur hebben. Dan raken we niet zo van slag als we geen contact kunnen krijgen, of in het andere geval, als iemand dichtbij wil komen. Je zult beide voorkeuren ongetwijfeld kunnen herkennen in de mensen om je heen, en waarschijnlijk zit je partner op dat punt net anders in elkaar dan jij... ..onbewust zoek je je tegenpool, zodat je daaraan verder kunt ontwikkelen ( zie ook: hoofdstuk over relaties; later)
Het onbewuste : een vat vol tegenstellingen
We zijn ons normaal gesproken niet bewust van deze boven beschreven verlangens. Ze zitten in ons onderbewuste….misschien kunnen we erbij komen, misschien ook niet.
Zo zijn er nog oneindig veel meer motieven, allemaal afgeleiden van die beide oerkrachten, die ons bepalen zonder dat we daar een notie van hebben.
Freud heeft daar belangrijke dingen over gezegd. Hij heeft het aan gedurfd om te verkondigen, juist in een tijd dat men alles wilde begrijpen in een tijd dat psychologie graag als wetenschap erkend wilde worden, dat we gedreven worden door onbewuste verlangens die ons leven bepalen. We mogen dan wel denken dat we redelijk denkende rationele wezens zijn maar in feite worden we, volgens hem bepaald door de agressie ( onderscheiden) en sexuele drang ( versmelten) die we als kind al voelden maar die we niet mochten uiten. Die gevoelens en verlangens verdwijnen niet door ze te onderdrukken , te verbieden, niets verdwijnt ooit door onderdrukking.....wat er ook maar weggestopt wordt, het zal zich op een of andere manier weer gaan manifesteren. Weggestopte gevoelens gaan “ ondergronds”. Van daaruit beïnvloeden ze ons doen en laten. Stel je hebt niets met kwaadheid en je kunt je niet herinneren dat je ooit kwaad was. Wees dan niet verbaasd als je op een ander agressief kunt overkomen, zonder dat je dat zelf maar in de gaten hebt. Je denkt dat je in alle redelijkheid iets zegt, maar die ander voelt zich aangevallen…en jij snapt maar niet waarom…..je wilt alleen maar uitleggen...in het algemeen gesproken kun je er beter maar van uit gaan dat er inderdaad sprake is van ( onbewuste) agressie in achter, onder je woorden als een ander dat oppikt. Ook al ben je je daar helemaal niet van bewust en al is dat het laatste wat je wilt. Vaak vindt agressie ( en ook andere emoties overigens) een uitweg in veelheid en soms ook heftigheid van woorden.
De theorie van Freud moet in zijn tijd gezien worden, toen er een behoorlijk taboe rustte op agressie en sexualitiet. Of dat overigens nu heel erg anders is is de vraag....maar dat het onbewuste vooral uit die sexuele en agressieve verlangens zou bestaan wordt inmiddels wel als te beperkt gezien. Ook toen al overigens. Een van Freuds leerlingen: Jung onderscheidde naast dat persoonlijk onbewuste, met onderdrukte gevoelens uit de jeugd, ook een collectief onbewuste. Daar schreef ik boven over: de thema’s die in alle culturen terugkomen, en onder/achter ons handelen een rol spelen: de archetypen. Dat veel van ons handelen gestoeld is op motieven waar we ons eigenlijk niet bewust van zijn is voor mij een gegeven. Een overigens niet erg comfortabel gegeven als ik het op mezelf toepas. Ook ik zie mezelf liever als een redelijk functionerend wezen dat wel weet wat ze doet. De werkelijkheid is helaas, of misschien ook maar gelukkig, heel anders.
Ik heb het gehad over oerverlangens in de mens: het verlangen naar eenheid en het verlangen naar individualiteit, volstrekt tegengestelde verlangens die veel afgeleide vormen kennen. We zitten vol met tegenstellingen. Een van de kunsten van het leven is misschien wel hoe we om leren gaan met die spanning tussen de tegengestelde krachten in ons. Niet door onszelf te beperken en de tegenstellingen te verkleinen, maar door om te leren gaan met het hele scala aan mogelijkheden in ons. Door onszelf te durven zien als meer dimensionaal, niet als “zo ben ik”, niet vanuit: “dit is echt “ of dit is “onecht”. Nee we zijn het allemaal: we zitten vol met tegengestellingen die ons ten dienste staan, waar we gebruik van kunnen maken als we ze toe durven laten, durven voelen. Het is die multipliciteit die ons maakt tot wie we zijn in alle diversiteit. Alles in je wil geleefd, er is niets wat niet in je hoort. Dat betekent overigens niet dat je al je impulsen maar moet volgen en uitleven. Maar ook niet dat je de helft dan maar moet onderdrukken omdat je er geen raad mee weet. De uitdaging is om verantwoordelijkheid te nemen voor alle facetten van jezelf; om alles in je serieus te nemen, aandacht te geven, te onderzoeken. Dat is de basis om te leren hoe je je mogelijkheden optimaal kunt gebruiken. Daarover meer als ik het over subpersonen ga hebben en over de manier waarop je met je veelzijdigheid om kunt gaan. In ieder geval hebben we elkaar nodig . Door feedback te geven op elkaar , door te laten weten wat we waarderen in de ander en wat niet, helpen we elkaar om te leven wie ze zijn op een manier die onszelf en de samenleving ten goede komt.
Wordt vervolgd
|
Publicaties
