Een obstakel of een bron van energie?
Dit artikel is geschreven n.a.v. mijn werk in Australie. Ik merkte dat er voor veel mensen die zich bezig houden met persoonlijke groei en spiritualiteit nogal een  taboe ligt op agressie en het uiten van  kwaadheid.

In hoeverre dat hier ook het geval is weet ik niet. Mijn werk-ervaring en de uitlatingen van  dr. Hanegraaff over de new age beweging geven echter aanleiding om te veronderstellen dat ook hier "kwaad worden" iets is dat geassocieerd wordt met een nog niet zo ontwikkeld bewustzijn. In dit artikel ga ik in op het fenomeen kwaadheid en de relatie met new age.

New age filosofie
Volgens een recente studie van dr Hanegraaff is er in de new age beweging geen plaats voor kwaadheid , slechtheid, geweld etc. Zo'n generalisatie doet waarschijnlijk geen recht aan de diversiteit aan ideeen en opinies die er leven, maar niettemin schijnen er een aantal assumpties te zijn die door de meesten gedeeld worden.  Een van die vooronderstellingen is dat alles is zoals het zou moeten zijn. Toeval bestaat niet, voor alles is een oorzaak. Als er iets mis is, dan is dat niet voor niets. We hebben  de situatie zelf gecreeerd en die is ongetwijfeld op onze weg gekomen omdat we er iets van moeten leren: het is een uitdaging, een kans. Deze veronderstelling wordt dan vaak nog wat verder doorgetrokken, met de suggestie dat we ook kunnen bevatten wat de oorzaak is en daar ons voordeel mee kunnen doen. We redeneren dat als we nu gelukkig zijn we dat wel verdiend zullen hebben, anders zou het niet gebeurd zijn. En vooral omgekeerd natuurlijk. Als er iets moeilijk is in ons leven, als we ziek worden, tja, vervelend natuurlijk, maar we zullen het er wel naar gemaakt hebben, of iets minder streng, we hebben het nodig om er iets van te leren. Dat moeten we dan wel doen, anders gaat het natuurlijk mis en hebben we de les niet begrepen. Deze manier van denken maakt ons verschrikkelijk verantwoordelijk. Dat, overigens , is ook een van de uitgangspunten van de new age: we zijn verantwoordelijk voor ons eigen leven. Een verschrikkelijk zware opgave die bovendien weinig  ruimte laat voor negatieve gevoelens. Want als we ergens de pest over in hebben moeten we maar eens goed naar onszelf kijken, we zullen het er wel naar gemaakt hebben.Eens flink kankeren mag niet, of is op zijn minst  niet erg volwassen. We zijn immers zelf verantwoordelijk voor wat ons overkomt! Daarover zeuren past niet.

Ik schrik van zo'n denkwijze die steeds meer om zich heen grijpt. Wat een last om te dragen en zo arrogant! Hoe kunnen we verantwoordelijk zijn voor wat er met ons gebeurt als we deel uit maken van een universum dat zo verschrikkelijk groot is en zo vol is van verschijnselen waar we helemaal niets van begrijpen? Natuurlijk hebben we verantwoordelijkheden en natuurlijk kunnen we invloed uitoefenen op ons eigen leven. Tot op zekere hoogte, maar meer ook niet. Er is zoveel dat ons boven de pet gaat, hoe kunnen we er in "godsnaam" verantwoordelijkheid voor opeisen?? Toch schijnen velen van ons te denken dat dat moet. Zij baseren zich dan op de veronderstelling dat wat we nu ervaren een direct gevolg is van voorgaande handelingen. Er is sprake van "karma". Als we niet in ons verleden kunnen vinden wat de oorzaak is van onze huidige problemen, dan aarzelen we niet om naar vorige levens te kijken. Uiteraard is daar altijd wel iets te vinden of te bedenken. Het probleem in de redenering is  dat een universele waarheid, de wet van oorzaak en gevolg, te gemakkelijk en klakkeloos vertaald wordt naar een individueel nivo. Maar het oneindige is niet zo maar in te passen in de hokjes van onze geest. We meten ons een verantwoordelijkheid aan die niet bij ons past en die het haast onmogelijk maakt om recht te doen aan gevoelens van kwaadheid, wrok, jaloezie die toch echt deel zijn van ons.

Het is interessant om te onderzoeken waarom we ons zo aangetrokken voelen tot denkwijzen die een zo grote verantwoordelijkheid bij de mens leggen en die dus bijdragen tot het ontstaan van ontzettende schuldgevoelens. Met zo'n grote verantwoordelijkheid moet je wel falen.  Waarom plaatsen we onszelf in zo'n onmogelijke positie, een positie die ons volledig ontkracht. Waarom kiezen we voor ideeen die ons ontkrachten? Doen we dat allemaal omdat we niet de moed hebben om onze  agressie en onze "negatieve kanten" onder ogen te zien? Doen we het omdat we niet met kracht en macht om durven gaan?Waarom hebben we filosofieen nodig die er toe bijdragen dat we minder worden dan wie we zijn ( door te suggereren dat we meer zijn dan we zijn...)
Is dat het soort houvast wat we nodig hebben om er hier op aarde wat van te maken?

Het is duidelijk dat de new age een hele positieve bijdrage heeft geleverd aan onze manier van leven. De beweging heeft er zeker toe bij gedragen dat mensen de moed hebben om naar zichzelf te kijken en om inderdaad verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen doen en laten. Het heeft er toe bijgedragen dat mensen uit hun slachtoffer-rol komen, dat ze actiever in het leven gaan staan. Maar ergens is iets mis gegaan. Alles lijkt wel gerationaliseerd te worden in termen van oorzaak en gevolg. Door dat te doen is het mooie wat de new age beweging bracht, namelijk het onderkennen van het mysterie van het leven, van andere krachten dan de rationele, te niet gedaan. Elke ervaring wordt wegverklaard in wat de betekenis ervan zou kunnen zijn, in wat we zouden moeten leren. Het mooie van een ervaring, het mooie van instincten, van niet rationeel handelen, van het onvoorspelbare en het onbegrijpelijke wordt weg geredeneerd. We hebben de bron die zo lang genegeerd werd even geopend en vervolgens van een nieuw deksel voorzien. Misschien wat mooier dat het oude, maar minstens zo stevig! We onderdrukken onze gevoelens niet meer, we staan erboven. Jaja...... En de inhoud van die bron? Het mystieke, maar ook het instinctieve...we hebben het weer buiten de deur gezet.

Wat is kwaadheid?
Allemaal kennen we dat gevoel wel van zo'n stoot van energie die door het lichaam gaat. De adrenaline stroomt en het lichaam is klaar voor aktie. Het is een innerlijke voorbereiding om mogelijk geva ar te keren. Alles is in gereedheid, wat nodig is is de aktie. Het meest natuurlijke is om die energie dan ook te laten stromen, zodat de kracht die opgebouwd is gebruikt en ontladen kan worden om te handelen in de gegeven situatie. Daarna kan het lichaam dan weer tot rust komen. Een eenvoudig mechanisme, maar in de praktijk gaat  het wel even anders. We laten het niet zo maar gebeuren.Want wat gebeurt er als de energie die vrijkomt zo sterk is dat de ander gevaar loopt? En wat als die persoon zo'n uitbarsting helemaal niet verdient, omdat er nogal wat opgehoopte woede vrijkomt die met de persoon in kwestie niets te maken heeft?  En stel dat de ander ook kwaad wordt en gevaarlijk voor jou wordt? Wat er ook gebeurt, de harmonie, waar velen van ons toch zo op gesteld zijn, zal verstoord worden.
En het vrij laten van gevoelens van kwaadheid en agressie kan ons in situaties brengen die uit de hand gaan lopen. Dus, afgezien van overwegingen van levensbeschouwelijke aard ,  lijkt het ook om praktiese redenen veel verstandiger om de woede onder controle te houden : om het verstand te laten zegevieren. 

Er zijn een paar nadelen verbonden aan deze manier van denken: ten eerste wordt de oorzaak van de woede meestal niet aangepakt en ten tweede kan de energie die geactiveerd is nergens heen. Dat wil zeggen: het kan niet naar buiten en dus, omdat het toch ergens heen moet, slaat het naar binnen. Het maakt ons gespannen en strak.  Hoe vaker we ons in moeten houden, hoe strakker het lichaam wordt. Bovendien hebben we steeds meer energie nodig om die groeiende berg van kwaadheid van binnen onder controle te houden. Een ander gevolg is dat ons gevoel van onvrede met de omgeving zal groeien omdat er steeds maar situaties zijn waar we op een niet bevredigende manier mee omgaan.De kans is groot dat we ons meer en meer  slachtoffer gaan voelen. Als het meezit ervaar je van tijd tot tijd dat je bijvoorbeeld zomaar uithaalt naar iemand of dat je vreselijk kwaad wordt in het verkeer. Dan weet je tenminste nog dat agressie bestaat. Erger is als je dat ook niet meer voelt. Dat is pas echt alarmerend omdat je dan helemaal geen idee meer hebt van wat er zich in je afspeelt.
Dus: wat moeten we nou met die kwaadheid. Je kan er moreel van alles op tegen hebben,  maar er is ook nog eens een heel prakties probleem dat er toe bijdraagt dat we het niet uiten: het kan ons in moeilijkheden brengen. Wat dat betreft is het niet zo vreemd dat we graag een filosofie aanhangen waarin weinig plaats is voor kwaadheid. Dat komt goed uit want we weten toch al niet wat we er mee moeten.
Volgens mij hebben we zo goed als niet geleerd hoe we met kwaadheid om moeten gaan en de voorbeelden die we om ons heen zien zijn ook al niet al te inspirerend. Toch moeten we er iets mee. Het negeren of onderdrukken van kwaadheid is zoiets als het negeren van een gave die we absoluut nodig hebben om op deze planeet te kunnen funktioneren. Om er dan vervolgens over te klagen hoe slecht we toegerust zijn voor het leven.

Kwaadheid die naar binnen keert
Wat gebeurt er met kwaadheid als we net doen of we het niet hebben, als we denken er boven te staan? We moeten ons realiseren dat energieen waar we geen aandacht aan besteden niet verdwijnen. Of we ze nu negeren of onderdrukken, ze zijn er toch en ze hebben hun effect. Als kwaadheid niet naar buiten kan is er maar een andere weg en dat is: naar binnen, het keert zich tegen ons. Dat gaat vaak ongemerkt maar als je goed oplet kun je de boodschappen opvangen. Hoor je die stem wel eens van binnen die zegt dat je dat en dat weer zo stom aangepakt hebt en waarom je dat toch niet beter gedaan hebt en als je een beetje nagedacht had had je die situatie toch wel kunnen voorkomen....etc. Soms is het niet een stem die we horen maar meer zo'n onbestemd gevoel van ontevredenheid met onszelf. Het is niet altijd makkelijk om die gevoelens te onderkennen. Zeker niet als we al heel lang onszelf ervan overtuigd hebben dat we dat soort gevoelens niet horen te hebben. We zijn toch immers o.k.? En het is toch niet goed om naar negatieve dingen te luisteren, want je moet positief denken. Is dat niet wat we in zo veel trainingen leren en waar zoveel boeken over geschreven zijn?

Maar, energie is energie, het bestaan ervan is niet afhankelijk van ons vermogen om het te onderkennen. Het is er en het valt niet weg te denken of te redeneren. Onderdrukte kwaadheid keert zich tegen ons. Dat kan zich uiten in constante moeheid , depressie of het alsmaar willen eten.Als we niet kwaad durven zijn uit angst om een ander te bezeren, bezeren en ontkrachten we onszelf. Zo simpel is het.Dat wat ons gegeven was als essentieel onderdeel van ons bestaan wordt dan een middel tot zelf-destruktie.

Kwaadheid als bron van energie
De manier om met kwaadheid om te gaan is om het te herkennen als energiebron en het bewust te gebruiken als het zich aandient. In feite is kwaadheid niets anders dan levensenergie. Alleen omdat we er zo vaak geen raad mee weten en het onderdrukt hebben neemt het vaak verwrongen vormen aan en krijgt het een kracht die buiten proportie is. Dat kan zich uiten in moordlustige fantasien, verschrikkelijke jaloezie, vechterig gedrag, ongeduld etc. Maar wat is daar nou eigenlijk slecht aan? Energieen die we verwaarlozen vervormen een beetje dat is alles. We hebben nou een keer dat soort krachten in ons. Zolang we maar onderscheid kunnen maken tussen voelen en uitleven is er niets aan de hand. Belangrijk is dat we leren om ruimte te maken voor agressie op een manier die niet onnodig kwetsend is voor anderen. Ik zeg onnodig, want het is m.i. een illusie om met anderen samen te leven en niet te kwetsen. Kwetsen en gekwetst worden is deel van het bestaan.

Het is essentieel dat we accepteren dat we "negatieve" gevoelens in ons hebben en dat dat normaal is. Pas dan kunnen we  leren er mee om te gaan. Bijvoorbeeld door het gevoel toe te staan dat je iemand wel zou kunnen vermoorden of verkrachten in plaats van het zorgvuldig voor jezelf en anderen te verbergen. Die spanning te  voelen in je lijf en  eventueel ook  te uiten : verbaal, of zoals dat zo vaak in allerlei groepen gedaan wordt door te schreeuwen en op kussentjes te slaan. Uiting in "kunstmatige " situaties is goed om te ontladen. Genoeg is het niet. Rammen op een kussentje  kan nooit een vervanging zijn van het uiten van kwaadheid in het "echte" leven. We hebben kwaadheid nodig om om te gaan met de dingen die op ons af komen. We hebben het nodig om mensen op afstand te houden , om nee te zeggen tegen dingen die ons niet bevallen, om mensen te laten weten dat ze over grenzen gaan. Dat is wat ons kracht geeft, dat is ook wat we nodig hebben om onze eigen weg in het leven te kunnen gaan.

Tot slot: het gebruiken van kwaadheid is niet hetzelfde als het zo maar te uiten. Maar om te leren is er geen andere manier. We zullen ons eerst moeten durven uiten, terecht  of niet, zinvol of niet, voordat we effectief met kwaadheid om kunnen gaan.  Nu doen we vaak met kwaadheid alsof het er niet is. Het is alsof je een prachtig paard bezit, waar je bang voor bent. Als het begint te stampen en te snuiven doe je net of je niets hoort, zodat je kan blijven geloven dat het er niet is.Maar als je er naar durft te  luisteren, het durft te voelen, ernaar durft te kijken, zul je merken dat het gekend wil worden dat het gebruikt wil worden. Dat het wacht op iemand die het aan kan , iemand met respect voor zijn temperament, iemand die om weet te gaan met zoveel kracht. Die niet zijn wil probeert te breken maar zachtjes richting geeft, corrigeert als het nodig is maar altijd met een diep respect voor zijn kracht. Kortom het wacht op een meester die met zachte maar duidelijke hand richting geeft en zorgt dat die enorme kracht voor ons werkt en ons niet langzaam aan ondermijnt. We hebben zoiets moois in huis en we weten niet eens dat we het hebben.

Conclusie
Het belangrijkste aandachtspunt in dit artikel is de opvatting dat kwaadheid en agressie deel zijn van ons en horen bij ons leven op aarde. Het is belangrijk dat we leren er mee om te gaan in plaats van onze toevlucht zoeken in theorieen die van zogenaamde "negatieve energieen" niets moeten weten. Het is niet makkelijk om allerlei negatieve gevoelens in jezelf toe te staan. Ik weet nog goed hoe ik ooit in een voice dialogue* sessie ruimte maakte voor mijn kwaadheid. Het klinkt misschien overdreven, maar ik voelde me zoiets als de duivel: de duivel die absoluut geen geduld had met mensen. Die het liefst vernietigde en een diepe haat koesterde tegen al die mensen die als maar naar het licht zochten en God zo verschrikkelijk belangrijk vonden. Dat was een sterke ervaring. Het resultaat was niet dat ik vernielzuchtiger in mijn leven werd, maar dat ik me sterker voelde, meer zelfvertrouwen had, wetend wat een kracht ik in me droeg. Het hielp me om mijn leven richting te geven. Nu, heel veel jaren later durf ik absoluut niet te zeggen dat ik weet hoe ik met kwaadheid om moet gaan. Die ervaring was een begin, er is nog een hoop te leren. Maar zou het niet fantastisch zijn als we de moed hadden om het "negatieve" meer te durven voelen? Om te leren hoe we met onze "paarden" om moeten gaan, hoe ze te berijden in plaats van ze werkeloos op stal te laten staan? We kunnen niet leven zonder onze instincten. Er is licht en donker, goed en slecht. Dat is het materiaal waar we van gemaakt zijn. Laten we er mee ophouden om net te doen of we goed zijn, we zijn meer dan dat. Het is tijd om onszelf te ont-dekken en te zijn wat we zijn. Tijd om onze onhandigheid ,ons niet- weten  en onze negatieve kanten te accepteren net zo goed als het licht en de liefde die we ook in ons hebben. Dichter bij onszelf komen is niet hetzelfde als  "heiliger" worden. Het gaat erom dat we meer durven voelen, dat we goed en slecht erkennen en ervaren zodat we kunnen leven wie we zijn.

Berenda Dekkers is oprichter  van Momentum. Ze heeft een praktijk in Bergen en geeft trainingen o.a. op het gebied van communicatie, veranderingsprocessen en leiderschap.

* voice dialogue is een manier van werken gebaseerd op de psychologie van Jung.